«Հայաստանում կարող է զարգանալ վավերագրական ու անիմացիոն կինոն»

Նոր ստեղծվող ֆիլմերի, ռեժիսոր-հանդիսատես-քննադատ կապի, մշակութային քաղաքականության մասին է մեր զրույցը կինոռեժիսոր ՆԻԿՈԼԱՅ ԴԱՎԹՅԱՆԻ հետ:

-«Հայֆիլմում» չկար հայոց ֆիլմ, տասնյակ տարիներ ապազգայնացվել է հայկական կինոն` Մոսկվային դուր գալու համար: Մալյանը նկարահանեց իր առաջին ինքնուրույն ֆիլմը` «Եռանկյունին»: Բոլորն ապշեցին, առաջին հերթին ապշեց Մոսկվան»,- այս մասին Հենրիկ Մալյանին նվիրված միջոցառման ժամանակ (2010 թ.) նկատեց Սոս Սարգսյանը, նշելով, որ «Հայֆիլմում» աշխատող ռեժիսորները հասկացան, որ իրենք սխալ ճանապարհի վրա են, և սկսեցին վերադառնալ դեպի ազգայինը, դեպի իրենց արմատները: Վերադառնանք մեր ժամանակներ: Ի՞նչ փուլում է հայկական կինոն այսօր:
-Հայկական կինոն այսօր ոչ մի փուլում էլ չէ: Սոս Սարգսյանը շատ հետաքրքիր դիտարկում է արել: Կինոյի հսկաների` Կուստուրիցայի, Տարկովսկու, Փարաջանովի, Ֆելինիի, Չապլինի, Բեկնազարովի կինոարվեստի հիմքը ազգայինն է, դրանով են նրանք հետաքրքիր: Այսօր մեզ մոտ փորձում են դետեկտիվ կամ սարսափ-ֆիլմեր նկարահանել, ի՞նչ կարող են ասել այդ ֆիլմերով, ո՞ւր են գնալու: Ես ինչպե՞ս կարող եմ մարտաֆիլմ նկարահանել, երբ այդ ժանրի մասին պատկերացում ունեմ ամերիկյան ֆիլմերից: Հայկական մարտաֆիլմ չկա, չի եղել: Ինչ-որ նմանություն են ստեղծում ամերիկյանի հետ և շատ թույլ: Համաշխարհային միտումները` համակարգչային գրաֆիկայի, դիզայնի ու անիմացիայի, այնքան հզոր են, որ երկու տանկ նկարահանելով ոչինչ չես կարող ասել: Հակառակ այդ ամենի` Սերգեյ Միխալկովը նկարահանել է «ՁՉՏÿ ջպՎսÿ» վավերագրական ֆիլմը` ռուսական գյուղի խնդիրների, հոգսերի մասին: Նայում եմ ու չեմ կարողանում աչքս թարթել, ուզում եմ ամեն դետալը տեսնել: Ազգայինը, իհարկե, միակ ճանապարհն է: Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը, ի վերջո, հանգել է այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ է մշակութային ծրագիր: Մենք դրա մասին չենք էլ խոսում: Իսկ եթե մի երկիր չունի ազգային, մշակութային ծրագիր, դեպի ո՞ւր է գնում:
-Պետպատվերով ի՞նչ ֆիլմեր են նկարահանվում մեզ մոտ:
-Եթե տարելից չէ, հոբելյան չէ (ասենք, Առնո Բաբաջանյանի 85-ամյակն էր, պատվիրեցին, ֆիլմ նկարահանեցի), մնացած դեպքերում հասկանալի չէ՝ ինչո՞ւ, ինչի՞ց ելնելով են որոշում, օրինակ, Հայաստանի մարզերի կամ Գառնու տաճարի մասին ուսուցողական ֆիլմ նկարահանել: Քանի դեռ չկա մշակութային քաղաքականություն, մեր պաշտոնյաներն ինչ ասես կարող են որոշել: Օրերս կինոյի մասին հաղորդում էր, և ազգային կինոկենտրոնի տնօրենն ու կինեմատոգրաֆիստների միության նախագահը հանգեցին այն եզրակացության, որ մեզ կինոյի մասին օրենք պետք չէ: Ապշում ես` ինչպե՞ս թե, մշակութային ծրագիր պետք չէ, կինոյի մասին օրենք պետք չէ: Կինո էլ պետք չէ:
-Թույլ տեխնիկայով կարո՞ղ ենք մասնակցել համաշխարհային կինոպրոցեսին: Շատ դեպքերում լավ կինո չունենալը պատճառաբանվում է անհրաժեշտ տեխնիկայի բացակայությամբ:
-Այսօր կան փառատոներ, որտեղ կարող ես հեռախոսով նկարահանված ֆիլմ ներկայացնել, օրինակ, Իտալիայում բջջային հեռախոսներով նկարահանված ֆիլմերի փառատոն կա: Կարևորը լավ գաղափարն է, շնորհքը: Այստեղ բոլորովին ուրիշ պարադոքս կա: Մենք խոսում ենք այն մասին, որ աշխարհում կա 2k, 4k տեխնիկա, 25-30-մետրանոց էկրանի վրա ստանում ենք ֆանտաստիկ պատկեր, որի ամեն մազմզուկը կարող ես տեսնել: Բայց մենք մեկ-երկու կինոթատրոն ունենք, ինչի՞ համար ենք նկարահանում այդ 4k-ով: Ավելին ասեմ, այդ ձևաչափով նկարահանում ենք, հետո դարձնում ենք հեռուստատեսային, որ հնարավոր լինի ցուցադրել: Մենք տեխնիկայի խնդիր չունենք: Հայաստանում կարող է զարգանալ երկու ուղղություն` վավերագրական ու անիմացիոն կինոն: Անիմացիայի համար մեզ պետք է համակարգիչ: Վավերագրականի համար Հայաստանը հսկա բազա ունի: Մի քանի տարի հետո ամերիկացիները, ֆրանսիացիները կգան Հայաստան` ֆիլմեր նկարահանելու:
-Դուք վավերագրական ֆիլմերին անդրադառնում եք, խնդիրներ չկա՞ն այս դեպքում:
-Կինոն բարդ արվեստ է: Նկարիչը, եթե ճարը կտրվի, կարող է մի փայտ վերցնել ու ավազի վրա նկարել: Ռեժիսորին ստեղծագործական խումբ է պետք, տեխնիկա: Ես արդեն երրորդ ֆիլմն է, որ անվճար եմ նկարահանում, համոզում են, որ` տղերք, ամեն ինչ փողով չէ էս աշխարհում, եկեք Մալյանի մասին ֆիլմ նկարահանենք, մեր ուսուցիչն է, մեծ ռեժիսոր: Շուտով Գյուրջիևի մասին ֆիլմն եմ վերջացնելու, էլի առանց վճարի: Բայց դա ճիշտ տարբերակ չէ, այդպես կինոն չի կարող զարգանալ: Մինչդեռ ազգային կինոկենտրոնի տնօրենը կարծիք է հայտնում, թե պրակտիկան ցույց է տալիս, որ ինչքան քիչ ես փող տալիս, այնքան լավ ֆիլմեր են նկարահանում: Որպես օրինակ` Առնո Բաբաջանյանին նվիրված ֆիլմի համար մեկ միլիոն 350 հազար դրամ է ծախսվել: Մոսկվայում 70 հազար դոլարից է սկսվում վավերագրական ֆիլմի նկարահանումը: Գումարը միայն տեխնիկայի համար պետք չի: Ես այսօր նկարահանման հրապարակ եմ գնում առանց օգնականի, օպերատորը` առանց օգնականի: Վերջում մի բան ստացվում է, բայց դա ոչ պրոֆեսիոնալ աշխատանք է: Այդ ժամանակ ես իմ գործով չեմ կարողանում զբաղվել: Ամեն ինչին հետևում եմ, բացի ռեժիսուրայից:
-Ի՞նչ կասեք կինոթատրոնների պակասի մասին. ըստ Ձեզ, մենք ավելի շատ կինոթատրոնի՞ խնդիր ունենք, թե՞ հանդիսատեսի:
-Մենք հանդիսատեսին վաղուց հեռացրել ենք կինոթատրոններից: Իհարկե, ֆանտաստիկ դահլիճներ չունենք, ձայնը, պատկերը ֆենոմենալ չեն, բայց կինո գնալը մշակույթ է: Մեզ համար տոն էր կինոթատրոն գնալը: Երբ ֆիլմ են նկարահանում ու վստահեցնում, թե հաջող է, կինոյում մի այսպիսի արտահայտություն կա, ասում են` «էկրանը ցույց կտա»: Էկրանը, ոչ թե հեռուստացույցը: Հանդիսատեսին պիտի նորից սովորեցնենք կինոթատրոն գնալ:
-Կինոքննադատ-ռեժիսոր կապի մասին ի՞նչ կասեք: Կարծես, մեկը մյուսից գոհ չեն:
-Վերջին շրջանում մեկ-երկու հայկական ֆիլմ եմ տեսել: Քննադատը պիտի վերլուծի կինոյի զարգացման պրոցեսը, բայց եթե կինոարտադրություն չկա, ի՞նչ զարգացում: Ազգային կինոկենտրոնի «Գժուկ»-նե՞րը պետք է քննարկեն: Ստեղծագործական միություններն իրենց հերթին ոչինչ չեն տալիս, գոնե քննարկումներ լինեն, ակումբներ: Ռուսական ֆորումները նայում ես, նախանձում ես, լուրջ խնդիրներ են վեր հանում, ես նույնպես հաճույքով մասնակցում եմ: Մեզանում գոյություն չունի նման բան:
-Որո՞նք են այն թեմաները, որ պետք է դառնան վավերագրության նյութ, փոխանցվեն սերունդներին: Ինքներդ ո՞ր թեմաներին եք անդրադառնում:
-Ես բնապահպանական թեմայով 4-5 ֆիլմ եմ նկարահանել: Ներկայումս ֆիլմ եմ նկարահանում Արարատյան դաշտավայրի մասին, չգիտեմ` տասը տարի հետո հետաքրքիր կլինի՞, պե՞տք է, որ մնա պատմության մեջ: Ասում էին, որ Արարատյան դաշտավայրի համար Սևանից պետք է ջուր բաց թողնեն, պարզվում է` դաշտավայրի բնակիչներին ջուր պետք չէ, ատոմակայանին պետք չէ, հետո էլ պարզվում է, որ այդ ջուրը գնում է Ադրբեջան: Ստացվում է հակակառավարական ֆիլմ: Հիմա նման ֆիլմեր պե՞տք են մեր վավերագրությանը, մեր թոռներին, դժվար է ասել, բայց ինչ-որ քրոնիկա կա, որ կարծես կարևոր է:
-Սերիալների մասին ի՞նչ կասեք:
-Սերիալը կարևոր ժանր է: Ես հաճույքով նայում եմ, օրինակ, «Դոկտոր Հաուսը», բայց հայկական սերիալները հնարավոր չէ նայել: ՈՒզում են կոպեկներով, առանց դերասանի, ռեժիսորի, առանց սցենարիստի սերիալ ստեղծել:
-Արդեն դերասաններն են խաղում սերիալներում:
-Դա այնքան քիչ բան է փոխում: Ես, օրինակ, խաղարկային ֆիլմ չեմ նկարահանի, թեև շատ եմ սիրում, որովհետև մենք արդեն դերասան էլ չունենք:
-Ձեր ֆիլմերն ինչպե՞ս են հասնում հանդիսատեսին:
-Չեն հասնում: Միայն վերջերս «Շարմ հոլդինգի» «Արվեստակիրներ» հեռուստանախագծի շրջանակում ցուցադրել են իմ «Քեռի Վալյա», «Ստեղծագործելու բանաձև» ֆիլմերը: Կինոյի կյանքը պրեմիերայից հետո է սկսվում, պիտի շուկա դուրս գա, վաճառվի, ցուցադրվի, փառատոնի մասնակցի: Մեզ մոտ այն դարակներում է մնում, պրեմիերայից հետո էլ ոչ մեկի պետք չէ: Դեռ պրեմիերան էլ ռեժիսորն է կազմակերպում: Միայն «Հայկ» կինոստուդիան տարեկան 25-30 ֆիլմ է արտադրում, ես ոչ մեկը չեմ տեսնում:
-Փոխարենը մենք փառատոների պակաս չունենք: «Ոսկե ծիրանի» մասին էլ չենք խոսում:
-«Ոսկե ծիրանին» ներկայացրել եմ երկու ֆիլմ: Եթե ֆիլմդ որևէ փառատոնի մասնակցել է, արտասահմանյան փառատոներին էլ չես կարող ներկայացնել: «Ոսկե ծիրան» փառատոնի ժամանակ գալիս են ամերիկացիներ, անգլիացիներ, օտարախոս են, չեմ կարողանում շփվել նրանց հետ: Եթե փառատոնին մենակ ես մնում, դա ռեժիսորի համար ամենատխուր բանն է:
-Ցեղասպանության թեման մի տեսակ առանցքային է դարձել: Կարծես լավ ֆիլմ ունենալու համար մեզ տարելից էր պետք:
-Ես այդ թեմային որպես ռեժիսոր չէի անդրադառնա: 88-ից եղել եմ Ստեփանակերտի հեռուստատեսության գլխավոր ռեժիսորը, անցել եմ արցախյան ազատամարտի թոհուբոհի միջով ու կարող եմ ասել, որ մինչ օրս ճիշտ ֆիլմ ազատամարտի մասին չի նկարահանվել ու չի նկարահանվի: Դա շատ բարդ հարց է, թարմ է, քաղաքական է, ամեն բան բարձրաձայնել չես կարող, պետք է վերլուծես` ինչն է լավ մեզ համար, ինչը` ոչ, քանի որ պատմություն է մտնելու: Իհարկե, դա ճիշտ մտածելակերպ չէ: Ես ավելի լավ է չնկարահանեմ, քան սուտը նկարահանեմ:
-Վերջերս էկրան բարձրացած Ջիվան Ավետիսյանի «Թևանիկը», ասում են, ազատամարտի թեմայով առաջին հաջողված ֆիլմն է:
-Չեմ տեսել «Թևանիկը»: Ջիվանը տաղանդավոր ռեժիսոր է, պրպտող, ավելին, հասկանում է կինոն և նպաստում նրա էկրան բարձրանալուն:
-Կինոարտադրությունը Հայաստանում զարգացնելու համար ի՞նչ քայլեր պետք է արվեն:
-Լավ օպերատորներ կան, լավ ռեժիսորներ, սցենարիստներ, սակայն Հայաստանում գրեթե չկա պրոդյուսերական դպրոց: Խոսքը կարճ շրջազգեստով աղջիկների մասին չէ, որ պետք է գումար հայթայթեն ռեժիսորի համար: Ֆիլմը պիտի կարողանաս վաճառել, մինչ վաճառելը պիտի ծանոթ լինես շուկային, համաշխարհային միտումներին, եթե ուզում ես աշխարհ դուրս գալ, իսկ եթե չես ուզում, ինչ որ անում ենք, նորմալ է:

Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ